Η παράσταση που μας γνωρίζει τη Νίνα Σιμόν της μουσικής και της επανάστασης

Συνέντευξη του σκηνοθέτη-συγγραφέα Σωτήρη Καραμεσίνη στον Βασίλη Καραγιάννη για τη νέα του παράσταση «Nina Simone-4 οκτάβες ελευθερίας» που έρχεται από τις 10 Οκτωβρίου στο θέατρο Μικρός Κεραμεικός.

Συνάντησα τον σκηνοθέτη Σωτήρη Καραμεσίνη στους ιστορικούς πλέον Πανελλήνιους Αγώνες Ερασιτεχνικών Θιάσων, στο δημοτικό θέατρο του δήμου Ζωγράφου. Ήταν εκεί ως πρόεδρος της κριτικής επιτροπής βραβείων, και φυσικά δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός πως ήταν εθελοντική η συμμετοχή του και εκεί. Όπως δείχνουν τα γεγονότα, ο Καραμεσίνης δεν μπορεί να απέχει από την κοινωνική δράση. Η δράση του στην τέχνη παραμένει πάντα πολιτική και κοινωνική. Άλλωστε, ακόμα και αν έχει επιστρέψει από τη Βραζιλία στην Αθήνα τα τελευταία χρόνια, δεν έχει εγκαταλείψει ούτε την ομάδα του ούτε το έργο του στις φαβέλες του Ρίο ντε Τζανέιρο. Συντονίζει και συνεργάζεται με τους Βραζιλιάνους του, παράλληλα με τις σκηνοθεσίες και τις παραγωγές του στην Ελλάδα.

Μιλήσαμε λοιπόν για τη νέα του παραγωγή, με ένα θέμα έκπληξη μεν, αλλά όχι και τόσο μεγάλη για όποιον γνωρίζει το παρελθόν του με τη μουσική και τον ακτιβισμό, τις γνώσεις και τα ενδιαφέροντά του. Ακολουθεί μια συνέντευξη βγαλμένη μέσα από την αυθόρμητη συζήτησή μας.

-Πες μας λίγα λόγια την παράσταση σου «Nina Simone – 4 οκτάβες Ελευθερίας», τι πρόκειται να συμβεί στη σκηνή;

Δεν μπορώ να περιγράψω τι θα συμβεί στη σκηνή του θεάτρου, αλλά θα προσπαθήσω  να δώσω μια γενικότερη ατμόσφαιρα της παράστασης. Καταρχάς, η παράσταση μας είναι βασισμένη στο θεατρικό έργο που έγραψα για αυτές τις δύο ερμηνεύτριες, την Σάσα Παπαλάμπρου και την Idra Kayne. Έχω δηλαδή στηριχτεί στα ταλέντα και τις ερμηνευτικές τους δυνατότητες ώστε να βρούμε την ιδανική σκηνική ισορροπία και να φωτιστεί εξίσου κάθε η πλευρά της. Οι δύο τους δεν αφηγούνται απλώς μια ιστορία, αλλά ερμηνεύουν μουσικά και υποκριτικά την ιστορία της ζωής της Σιμόν, συμπυκνωμένη σε 100 λεπτά. Θέλουμε οι θεατές μας να απολαύσουν τη μουσική και τα τραγούδια της, αλλά και να συγκινηθούν, να εμπνευστούν, να πλησιάσουμε την ψυχή της γυναίκας και της καλλιτέχνιδας.

-Τι σημαίνει για σένα ο τίτλος της παράστασης  «4 οκτάβες Ελευθερίας» δίπλα στο όνομά της Σιμόν, πώς τον εμπνεύστηκες;

Ο τίτλος ήταν το τελευταίο δώρο-έμπνευση από τη μούσα μου, σε σχέση με την όλη διαδικασία συγγραφής του κειμένου και της παραγωγής της παράστασης. Με ταλαιπώρησε για πολύ καιρό ο σωστός τίτλος. Δεν μπορούσα να βρω κάτι που να αντιπροσωπεύει την προσωπικότητα και τη μουσική της Σιμόν και παράλληλα να εκφράζει το στυλ του έργου που ήθελα να γράψω. Ήθελα να μην είναι τίτλος μιας μουσικής παράστασης, αλλά ούτε και να φαίνεται αμιγώς θεατρικός. Η Σιμόν ανέφερε πολλές φορές πως το σημαντικότερο ζητούμενο στη ζωή της ήταν να ζήσει σαν ελεύθερη γυναίκα. Έλεγε ακόμα πως ελεύθερη ένιωθε μόνο πάνω στη σκηνή, μόνο όταν τραγουδούσε μπροστά στο κοινό της βίωνε την ελευθερία. Όταν εμπλέχθηκε στο κίνημα για την ισότητα και τα δικαιώματα των αφροαμερικάνων της δεκαετίας του 60, συνέθεσε και τραγούδησε κομμάτια σκληρά, μαχητικά, προϊόντα των βιωμάτων της αδικίας, της βίας και της οργής, θα μπορούσαμε να πούμε. Τότε, αναφέρει πως έχασε αυτή την υψηλή περιοχή της φωνής της στο τραγούδι. Την τέταρτη οκτάβα της τεχνικώς μιλώντας. Έτσι ήρθε μια μέρα στον νου μου το ερώτημα και η απάντηση: πώς μετριέται η ελευθερία; Ποια είναι η μονάδα μέτρησης της ελευθερίας; Για τη Σιμόν η μονάδα μέτρησης ήταν οι 4 οκτάβες της φωνής της, μαζί με τη χαμένη οκτάβα της.

-Γιατί η Σιμόν; Το όνομά της και η παράστασή σου, συνδέεται με τα σύγχρονα κινήματα για τα δικαιώματα; Και αν ναι, πώς πιστεύεις ότι θα έβλεπε η Σιμόν τώρα την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε αυτή την εποχή;

Η Σιμόν για μένα αποτελούσε μια μεγάλη αγάπη, κυρίως για τη μουσική της ιδιοφυία. Άκουγα από μικρός τη μουσική της στο πικάπ. Θυμάμαι τον εαυτό μου στα 13-14 χρόνια μου, να κρατάω τα εξώφυλλα των άλμπουμ της και να απολαμβάνω τη μουσική της ξαπλωμένος στο χαλί –  ξεχώριζα ιδιαιτέρως τα μπλουζ και τα γκόσπελ της. Αυτά τα τραγούδια της με συγκινούν ακόμα. Αρκετά χρόνια αργότερα, όταν την είδα ζωντανά στο Παρίσι το 1995, μαγεύτηκα ξανά και διάβασα την αυτοβιογραφία της, το «I put a spell on you» (στα Ελληνικά εκδόθηκε με τον τίτλο «Μαύρη ψυχή»). Εκεί κατάλαβα πως δεν πρόκειται απλώς για μια εξαιρετική πιανίστρια και μια σπουδαία ερμηνεύτρια, αλλά και για μια μεγάλη μαχήτρια στη σκηνή και τη ζωή. Συνδυασμός ακαταμάχητος. Στη ζωή μου στη Βραζιλία, ήρθα καταπρόσωπο με τα προβλήματα του ρατσισμού. Βίωσα εξ επαφής τις θεωρίες της ράτσας, τις προκαταλήψεις και όλα τα θέματα που μπορείς ή δεν μπορείς να φανταστείς σε σχέση με τη φυλή και το χρώμα του δέρματος και, κυρίως, σκέφτηκα πολύ πάνω σε αυτά. Η Σιμόν ήταν από τις πρωτεργάτριες του καλλιτεχνικού χώρου στα κινήματα για τα πολιτικά δικαιώματα. Ήταν κοντά στον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, στον Μάλκομ Χ και άλλους επιφανείς ακτιβιστές και έζησε όλη την άνοδο και την πτώση αυτών των κινημάτων. Οι πιο σύγχρονες περιπτώσεις αναζωπύρωσης των αιτημάτων, όπως η δολοφονία του G. Floyd, που είδαν τα φώτα τις δημοσιότητας, δείχνουν ότι ο κόσμος δεν έχει λύσει τα θέματα αυτά, είμαστε ακόμα πολύ μακριά από την ειρήνη και τη δικαιοσύνη. Είναι βαθιά ριζωμένα τα προβλήματα αυτά μέσα στην ανθρωπότητα. Δεν υπάρχουν απλές μέθοδοι για να αντιμετωπίσει μια κοινωνία τον ρατσισμό. Χρειάζεται στρατηγική, αγάπη, συνεννόηση, επαφή, γνώση, κατανόηση και διεθνείς συνεργασίες όλων των λαών. Σίγουρα δεν μπορεί να συμβεί με βίαιες τακτικές, αναγκαστικές συγκατοικήσεις και παρεμβατικές πράξεις σοκ. Όλα αυτά φέρνουν τα αντίθετα αποτελέσματα. Αν ζούσε η Σιμόν, θα καταδίκαζε κατά πάσα πιθανότητα όλες τις θεωρίες που υποστηρίζουν ακρότητες, και από τη μια και από την άλλη πλευρά. Θα ήταν επίσης σε βαθιά κατάθλιψη βλέποντας αυτά που συμβαίνουν γύρω μας καθημερινά και το λέω αυτό με κάθε βεβαιότητα.

– Μιας και άνοιξες αυτό το θέμα, στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ελλάδα, πώς βλέπεις το θέμα με το μεταναστευτικό, το προσφυγικό, τον ρατσισμό; Κατά πού πηγαίνουμε;

Δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος για την πορεία μας, ούτε στην Ευρώπη, ούτε στην Ελλάδα. Όταν σπέρνεις ανέμους, θερίζεις θύελλες. Φαίνεται πως δεν έχουμε τη διάθεση ή την ικανότητα να πάρουμε τα μαθήματα που μας προσφέρει η έως τώρα εμπειρία. Το μοντέλο που πίστευαν αυτοί που σχεδίασαν τη στρατηγική πάνω σε αυτά τα θέματα, έχει αποτύχει παταγωδώς. Το «πολυπολιτισμικό» μοντέλο, όπως το παρουσίαζαν για να ακούγεται «προοδευτικό», στην πραγματικότητα είναι μια γκετοποίηση όλων – και των φιλοξενούμενων και των ντόπιων πληθυσμών. Δεν προσφέρει τίποτα, καμία λύση στα προβλήματα, απλώς δημιουργεί μεγαλύτερα. Πόνταραν σε μια χυλοποίηση και μια ουδετεροποίηση όλων σε σχέση με τις πολιτισμικές καταβολές τους στο πεδίο μιας κοινής πόλης, αλλά δεν συμβαίνουν έτσι τα πράγματα. Χρειάζεται μια πολύ προσεκτική στρατηγική ένταξης και ενσωμάτωσης των νέων υποψήφιων συμπολιτών κάθε φορά, με φροντίδα εξίσου δίκαιη και προστασία των δικαιωμάτων και των αναγκών των μεν και των δε. Χρειάζεται σοβαρός σχεδιασμός στα σχολεία, στην απασχόληση, στη εκμάθηση της γλώσσας, στην περίθαλψη. Είναι τόσα πολλά που πρέπει να ισορροπήσουν για να λειτουργεί αυτό το μοντέλο… Και σίγουρα δεν χρειάζεται να βομβαρδίσεις μια χώρα, να καταστρέφεις τη γη των άλλων για να αναγκαστείς να υποδεχτείς και να φιλοξενήσεις απελπισμένους και εξοργισμένους ανθρώπους μετά στη γειτονιά σου. Αυτές οι μέθοδοι είναι οι εγγυήσεις για την έξαρση της ρατσιστικής βίας στους λαούς. Οι λαοί δεν εξελίσσονται, δεν βελτιώνονται με τον πόλεμο, με την καταστροφή, με την ανεργία, με την ανέχεια. Δεν χρειάζεται άλλους διχασμούς και πολέμους η ανθρωπότητα, ενότητα και συνεργασία χρειάζεται μόνο. Και η Ευρώπη δεν δίνει καλό παράδειγμα Δημοκρατίας με τον τρόπο που λειτουργεί πλέον. Δυστυχώς, η δίψα για χρήμα και εξουσία οδηγεί τις αποφάσεις και τις επακόλουθες καταστάσεις και είναι πολλά τα λεφτά και τα συμφέροντα, ώστε να ελπίζουμε πως θα εγκαταλειφθούν τα αποικιοκρατικά σχέδια και η εκμετάλλευση. Πρέπει να δώσουμε πολλές μάχες για να επικρατήσει ο σεβασμός στη ζωή και στο δικαίωμα για αξιοπρέπεια σε ολόκληρη την ανθρωπότητα…

-Μίλησέ μας λίγο για τις πολιτικές πεποιθήσεις της Σιμόν, τις απόψεις της για την αποικιοκρατία και γι’ αυτό που βλέπουμε να αναδύεται ισχυρό πλέον σήμερα, τον Παγκόσμιο Νότο.

Αν ζούσε σήμερα η Σιμόν, νομίζω πως θα ήταν μια περήφανη πρέσβειρα αυτής της αναδυόμενης τάσης που ονομάζεται ενότητα στον Παγκόσμιο Νότο. Η Σιμόν είχε έναν περίεργο συνδυασμό στην προσωπικότητά της. Συνδύαζε, από τη μια, το πείσμα και την απαίτηση να γίνεται αποδεκτή με τις απόψεις και τις ιδιοτροπίες της και, από την άλλη, είχε μια μεγάλη ευελιξία στο να κατανοεί και να αποδέχεται εκείνα που ήταν διαφορετικά από αυτήν. Είχε τόσο μεγάλη αγάπη στην Αφρική, στην Ασία, στη Λατινική Αμερική, είχε γυρίσει όλη τη γη με τις συναυλίες της και είχε πραγματικά μια μεγάλη «ανοικτότητα», μπορώ να πω, στην κουλτούρα του άλλου, ζητώντας όμως επιτακτικώς τον σεβασμό του άλλου και στη δική της κουλτούρα και ταυτότητα. Ήταν πολύ περήφανη για την αφροαμερικάνικη καταγωγή της, τη μαύρη μουσική, την πνευματικότητα και την κουλτούρα των γκόσπελ κ.λπ. Βέβαια, ο μεγαλύτερος εχθρός της ήταν πάντα οι κάθε είδους αποικιοκράτες και είχε ολική έλλειψη ανοχής κυρίως ως προς τις κυβερνήσεις και τις μυστικές υπηρεσίες της πατρίδας της. Πίστευε πως αυτές ήταν οι υπαίτιοι, σε μεγάλο βαθμό, για τους πολέμους και τη δυστυχία στον κόσμο. Υπήρχε σε έναν βαθμό μια υπερβολή –φαινομενικά- στους χαρακτηρισμούς της για τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, τη CIA, αλλά ίσως τελικά να μην είχε και τόσο άδικο στην κρίση της…

-Στην παράσταση που θα δούμε σε έναν μήνα από τώρα, υπάρχει χώρος πέρα από τη μουσική και τα τραγούδια της Σιμόν για να εκφραστεί και το πολιτικό της προφίλ; Φωτίζεται ο ακτιβισμός της και οι απόψεις της;

Η μουσική της Σιμόν δεν μπορεί να διαχωριστεί από την πολιτική Σιμόν, ούτε από την γυναίκα και την ισχυρή της προσωπικότητα. Όλα αυτά είναι πεντακάθαρα στα τραγούδια της, στους στίχους της, στη ζωή της. Η παράστασή μας είναι έτσι φτιαγμένη ώστε να βρει την ιδανική ισορροπία μεταξύ όλων αυτών. Θέλουμε να φωτιστεί εξίσου κάθε πλευρά της. Πιστεύουμε ότι οι θεατές μας θα απολαύσουν τη μουσική και τα τραγούδια της, αλλά και θα βγουν από το θέατρο με την αίσθηση ότι πλησίασαν περισσότερο στην ψυχή αυτής της γυναίκας, γνώρισαν τα βιώματά της και τον αγώνα της. Εμείς, που είμαστε τόσον καιρό στις πρόβες καθημερινά σχεδόν μαζί της, με τα λόγια της και τα τραγούδια της στον νου μας, έχουμε ακόμα αγαπήσει περισσότερο τη Σιμόν.

Σημείωση: Η Νίνα Σιμόν (1933- 2003) ή Γιούνις Καθλίν Γουέιμον, όπως ήταν το αληθινό της όνομα, ήταν Αμερικανίδα τραγουδίστρια, στιχουργός, πιανίστρια και μία από τις μητέρες της τζαζ, της μπλουζ και της σόουλ, ιδιαίτερα γνωστή για την πολιτική της δράση στα  ανθρώπινα δικαιώματα. Το Νίνα -στα ισπανικά «κορίτσι»- ήταν το παρατσούκλι που της κόλλησε ο φίλος της, ενώ το Σιμόν προήλθε από το όνομα της ηθοποιού Σιμόν Σινιορέ, που θαύμαζε η καλλιτέχνης.

Ο Σωτήρης Καραμεσίνης (1968) είναι σκηνοθέτης, μουσικός, θεατρολόγος και θρησκειολόγος, ερευνητής και ταξιδιώτης του κόσμου,που μελετάει ενεργά την παγκόσμια  κληρονομιά της μουσικής και του θεάτρου.

Πληροφορίες παράστασης

Κείμενο- Σκηvoθεσία: Σωτήρης Καραμεσίvης

Ερμηvεύουv: Idra Kayne & Σάσα Παπαλάμπρου

Παραστάσεις: Παρασκευή 10, 17, 24/10 στις 21:15

Σάββατο 11, 18, 25/10 & 1/11 στις 21:45

Κυριακή 12, 19, 26/10 & 2/11 στις 21:15

Θέατρο «Μικρός Κεραμεικός»

Προπώληση εισιτηρίων: https://www.ticketservices.gr/event/mikros-kerameikos-nina-simone-4-oktaves-elevtherias/?lang=el

Φωτισμοί: Χριστίνα Φυλακτοπούλου

Μουσική επιμέλεια: Σωτήρης Καραμεσίνης & Σάσα Παπαλάμπρου

Κοστούμια: Βάνα Γιαννούλα

Σκηνογραφία: Σωτήρης Καραμεσίνης

Βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου: Νάντα Αμπντράμπο.

Video Art & Γραφιστικός σχεδιασμός: Μαύρα Γίδια | mavragidia.gr

Φωτογραφίες: Ανθή Κόλλια

Video trailer Χρήστος Συμεωνίδης

Παραγωγή: MUSARTE Productions

*Instagram: ninasimone_4octaves_of_freedom

*Facebook: Nina Simone – 4 Οκτάβες Ελευθερίας